De neus

Niet het boek of de opera maar binnenkort komt er een boekje uit over bijnamen van vroeger te Elst (‘Wie zei je ok us wer?’ Wes Leurs) Meteen schoot mij 'de neus' te binnen. Ik ben geen kleinzoon van Holleeder maar ook mijn opa werd 'de neus' genoemd.

Er was ooit een tijd dat vrijwel iedereen een bijnaam had, niet als scheldnaam, voordat Napoleon achternamen verplicht stelde was het pure noodzaak. In veel gevallen werden die bijnamen directe voorlopers van de huidige achternamen. In dorpjes met veel 'echte Jannen' heette de ene Jan al snel (de) Bakker of (de) Visser vanwege het beroep van de betreffende Jan. De naam Varkensvisser stelde mij als kind in dit opzicht voor raadsels: het vissen naar varkens leek mij een nutteloze bezigheid.

Het gebruik van beroepsaanduidingen in achternamen gaan niet voorbij de Napoleontische tijd, daarom heet niemand Willem Etaleur of Piet Filiaalchef, die beroepen zijn te 'modern'. Behalve beroepsaanduidingen zijn ook veel plaatsaanduidingen in omloop: Van Heemskerk, Van Oosten, Van Dijk, Van der Wel (wel = bron)

Tot ver in de 20ste eeuw bleven bijnamen algemeen gebruik. Een restant daarvan bestaat nog op schoolpleinen, bij sportverenigingen en in criminele kringen. Mijn opa 'de neus' had in tegenstelling tot Holleeder geen opvallende gok maar dankte die bijnaam aan zijn reputatie: hij was tussenhandelaar in groenten en had een goede neus voor het opkopen van kwalitatief goeie partijen groente voor lage prijzen. Hij droeg zijn bijnaam met ere, niet thuis maar uitsluitend op de veiling.

B.Logger