De vrije wil bestaat niet

De vrije wil bestaat niet / auteur: Victor Lamme. Een intrigerende titel, een intrigerend boek. Een boek ook, dat moeilijk is samen te vatten. Duidelijk naar voren komt dat onze besluiten veel minder rationeel tot stand komen dan we denken. Keuzes worden grotendeels onbewust en los van de ratio genomen. Eerst komt de daad, dan volgt het commentaar dat onze ‘brain interpreter’, onze ‘kwebbeldoos’ er bij levert.

Uit tal van proeven blijkt, dat we eerst onbewust iets doen, en daarna de verklaring er bij maken. Dat we ons van iets bewust worden komt dus enige tijd na de handeling. De fMRI-scanner is een belangrijk instrument en hulpmiddel bij deze proeven. Het laat van hersenen die gedeelten, die ‘vuren’, waar dus elektrische activiteit is, oplichten. De fMRI-scanner is dan ook veel nauwkeuriger dan een leugendetector. “Laat mij u in de scanner leggen, en ik zeg u wie u bent”. Allerlei voorkeuren, emoties en ook zaken, die je eigenlijk liever verborgen zou willen houden, komen zo aan het licht. Minister Plasterk was ooit zo sportief om zich ter beschikking van de wetenschap te stellen. Er werd een scan van zijn hersenen gemaakt, wat daaruit kwam is overigens niet tot in detail openbaar gemaakt, wel worden een aantal puntjes in het boek aangestipt.

Ik citeer even een klein stukje van de achterflap: “Wie zit er aan het stuur in onze hersenpan? Wat bepaalt dat we doen wat we doen? Welke stukken brein geven de doorslag als het gaat om de keuzes van alledag of om de grote beslissingen in ons leven?” De reclamewereld is buitengewoon geïnteresseerd in deze kennis. Wat drijft mensen echt, wat beïnvloed hun keuzes, ze willen het graag weten. Het concept van ‘de vrije wil bestaat niet’ heeft vele consequenties. Het betekent, dat alles wat we doen van tevoren al gedetermineerd is. Soms is te achterhalen wat ons dat besluit heeft doen nemen, maar vaak ook niet.

Het laatste hoofdstuk gaat in op de gevolgen voor onze rechtsspraak. Ook rechterlijke uitspraken zouden hiermee rekening moeten houden. En, deze kennis zou bijvoorbeeld ook gebruikt kunnen worden bij het beoordelen of een ter beschikking gestelde vrij gelaten zou kunnen worden (genezen is) of dat het gevaar op recidive te groot is.

De auteur is hoogleraar cognitieve neurowetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Met dit boek zet hij mensen aan het denken. Over hun bewustzijn, hun ik, hun handelen. Het beste boek, dat ik ooit over deze materie gelezen heb. Een boek dat iedereen zou moeten lezen.